شاتون زدن ماشین یک اصطلاح عامیانه در مکانیک خودرو است که به خرابی یا شکستن شاتون (رُد) در موتور اشاره دارد. شاتون یکی از قطعات حیاتی موتور است که پیستون را به میللنگ متصل میکند و حرکت خطی پیستون را به حرکت دورانی میللنگ تبدیل میکند. شاتون زدن به هرگونه ایراد در عملکرد شاتون گفته میشود که شاید حتی به شکستگی شاتون و پیستون، ترک برداشتن بلوک سیلندر و خرابی میللنگ نیز منجر شود.
وظیفه شاتون در خودرو
شاتون یکی از مهمترین قطعات موتور خودرو است که نقش حیاتی در تبدیل حرکت پیستون به حرکت دورانی میللنگ دارد. در ادامه، وظایف اصلی شاتون را به طور کامل بررسی میکنیم.
انتقال نیروی پیستون به میللنگ: شاتون، پیستون را به میللنگ متصل میکند. نیروی ناشی از انفجار سوخت در سیلندر، پیستون را به سمت پایین هل میدهد و این نیرو از طریق شاتون به میللنگ منتقل میشود. در نتیجه، حرکت خطی پیستون به حرکت دورانی میللنگ تبدیل میشود.
تحمل فشار و ضربات شدید موتور: شاتون تحت فشارهای بسیار بالا (حتی بیش از چند تن در هر بار احتراق) کار میکند. باید بتواند ضربات ناگهانی ناشی از احتراق سوخت را تحمل کند بدون اینکه خم یا شکسته شود.
کمک به چرخش نرم میللنگ: شاتون با حرکت خود، باعث چرخش روان میللنگ میشود. اگر شاتون معیوب باشد، میللنگ بهدرستی نمیچرخد و موتور دچار لرزش، کاهش قدرت یا حتی قفل شدن میشود.
حفظ تراز پیستون در سیلندر: شاتون کمک میکند تا پیستون در مسیر صحیح (بالا و پایین) حرکت کند. اگر شاتون کج یا شکسته شود، پیستون ممکن است به دیواره سیلندر برخورد کند و باعث خراشیدگی سیلندر شود.
کاهش اصطکاک با یاتاقان های متحرک: در محل اتصال شاتون به میللنگ، از یاتاقان های مخصوص (بیرینگ های شاتون) استفاده میشود تا اصطکاک کم شود. اگر روغن موتور کم یا بیکیفیت باشد، این یاتاقانها ذوب شده و باعث شاتون زدن میشوند.
جنس و طراحی شاتون
شاتون ها معمولاً از فولاد آلیاژی مقاوم یا در برخی موتورهای پیشرفته از آلومینیوم فورج شده ساخته میشوند طراحی آنها به گونه ای است که سبک باشد اما استحکام بسیار بالایی داشته باشد.
علت شاتون زدن ماشین
اگر روغن موتور کم باشد یا کیفیت مناسبی نداشته باشد، اصطکاک بین شاتون و میللنگ افزایش مییابد. این موضوع باعث ذوب شدن یاتاقان های شاتون و در نهایت شکستن یا کج شدن شاتون میشود. روغن باید به موقع تعویض شود و از گرید مناسب استفاده گردد.
افزایش بیش از حد دور موتور (اوررِو)
وقتی دور موتور به صورت ناگهانی و بیش از حد مجاز بالا میرود (مثلاً در دنده معکوس یا گاز دادن شدید)، فشار زیادی به شاتون وارد میشود. این فشار میتواند باعث خم شدن یا شکستن شاتون شود.
احتراق نادرست (ضربه زدن موتور)
اگر موتور دِتِنِیشن (Detonation) یا پینگ کند (احتراق زودرس یا ناهمگون سوخت)، ضربات شدیدی به پیستون و شاتون وارد میشود. این ضربات ممکن است باعث ترک خوردن یا شکستن شاتون شود.
دلایل دتونیشن:
استفاده از بنزین با اکتان پایین
تنظیم نبودن تایمینگ موتور
کثیفی انژکتور یا شمع های معیوب
آب دادن موتور (ورود آب یا مایع خنک کننده به سیلندر)
اگر آب یا مایع رادیاتور وارد محفظه سیلندر شود (مثلاً به دلیل ترکیدن واشر سرسیلندر)، پیستون نمیتواند به راحتی حرکت کند.
این حالت باعث قفل شدن هیدرولیک و شکستن شاتون میشود.
فرسودگی قطعات (یاتاقان ها، شاتون یا میللنگ)
اگر یاتاقان های شاتون فرسوده شوند، شاتون لق میزند و ممکن است بشکند. ترک های کوچک در شاتون نیز به مرور زمان منجر به شکست کامل آن میشود.
تیونینگ غیراصولی و افزایش بی حساب قدرت موتور
در خودروهای تیونشده (مثلاً با توربو شارژر یا ECU ریمپشده)، اگر فشار وارده به موتور بیش از حد تحمل شاتون ها باشد، ممکن است شاتون ها بشکنند.
شاتون زدن معمولاً به دلیل کمبود روغن، دور موتور بالا، احتراق نادرست، ورود آب به سیلندر یا فرسودگی قطعات اتفاق میافتد. اگر ماشین شما صداهای غیرعادی (مثل تقتق یا کوبش) از موتور میدهد، فوراً آن را خاموش کنید و به مکانیک مراجعه کنید تا از آسیب های جدیتر جلوگیری شود.
در برخی موارد، شاتون زدن منجر به سوراخ شدن بلوک سیلندر یا خم شدن میللنگ میشود که هزینه تعمیر بسیار بالایی دارد. اگر میخواهید علائم یاتاقان زدن را بدانید مقاله آن را مطالعه کنید.
علائم شاتون زدن
صدای مشابه ضربات چکش از داخل موتور (مخصوصاً هنگام گاز دادن یا دور موتور بالا). این صدا ناشی از لق زدن یا شکستن شاتون و برخورد آن با میللنگ است.
کاهش قدرت موتور و لرزش غیرعادی
خودرو به سختی شتاب میگیرد و دور موتور به راحتی بالا نمیرود. لرزش شدید در حالت درجا یا هنگام حرکت (مخصوصاً در دورهای پایین).
روشن شدن چراغ چک موتور (در برخی موارد)
اگر سنسورهای موتور متوجه مشکل شوند، چراغ چک روشن میشود.
ممکن است خطای مربوط به کم فشاری سیلندر (Misfire) یا سنسور میللنگ (Crankshaft Position Sensor) نمایش داده شود.
دود کردن اگزوز یا روغن سوزی شدید
در موارد حاد، ممکن است دود سیاه یا آبی از اگزوز خارج شود.
اگر شاتون بشکند و به بلوک سیلندر آسیب بزند، روغن موتور وارد محفظه احتراق شده و باعث روغن سوزی شدید میشود.
قطعات فلزی در روغن موتور
اگر پس از شاتون زدن، روغن موتور را بررسی کنید، ممکن است ذرات فلزی ریز در آن دیده شود (نشانه ساییدگی شدید یاتاقانها یا شاتون).
قفل شدن موتور (در موارد شدید)
اگر شاتون کاملاً بشکند، ممکن است موتور ناگهان قفل کند و دیگر روشن نشود. در این حالت، احتمال آسیب جدی به میللنگ، پیستون ها و حتی بلوک سیلندر وجود دارد.
اگر ماشین شما صدای تقتق شدید + لرزش + کاهش قدرت داشت، احتمال شاتون زدن بالاست. ادامه دادن به رانندگی ممکن است منجر به خم شدن میللنگ، ترکیدن بلوک سیلندر یا نابودی کامل موتور شود.
عواقب شاتون زدن ماشین
اگر شاتون (رُد) در موتور بشکند یا آسیب ببیند، عواقب آن میتواند بسیار جدی و پرهزینه باشد. در ادامه، مهمترین آسیب های ناشی از شاتون زدن را بررسی میکنیم.
شکستن بلوک سیلندر یا سوراخ شدن آن
شاتون شکسته ممکن است با نیروی زیاد به دیواره سیلندر برخورد کند و باعث ترک خوردن یا سوراخ شدن بلوک موتور شود. در این حالت، تعمیر موتور تقریباً غیرممکن بوده و نیاز به تعویض بلوک سیلندر خواهد بود.
خم شدن یا شکستن میللنگ
شاتون معیوب میتواند فشار غیریکنواختی به میللنگ وارد کند و باعث خم شدن یا ترک خوردن آن شود. تعویض میللنگ هزینه بسیار بالایی دارد و در برخی موارد، تعویض کل موتور به صرفه تر است.
آسیب دیدن پیستون و سوپاپ ها
اگر شاتون بشکند، پیستون ممکن است در سیلندر گیر کند و باعث خرد شدن رینگ های پیستون یا شکستن سوپاپ ها شود.
اگر میخواهید راجب وظیفه سوپاپ اطلاعات کامل داشته باشید مقاله آن را مطالعه کنید.
پرتاب قطعات فلزی به داخل موتور
تکه های شاتون شکسته میتوانند به سایر اجزای موتور (مانند توربو، پمپ روغن یا واتر پمپ) آسیب بزنند.
قفل شدن کامل موتور (Engine Seizure)
در بدترین حالت، موتور به طور کامل قفل میکند و دیگر روشن نمیشود.
راه حل رفع مشکل شاتون زدن
اگر موتور شما شاتون زده باشد، بسته به میزان آسیب، راه حل های زیر وجود دارد:
تعمیر موتور (در صورت آسیب جزئی)
- باز کردن موتور و تعویض شاتون های معیوب.
- تعویض یاتاقان های میللنگ و بازبینی میللنگ.
- تراشکاری سیلندرها (در صورت آسیب دیواره سیلندر).
- هزینه این روش معمولاً بسیار بالا است و فقط در مواردی که آسیب محدود باشد، توصیه میشود.
تعویض موتور (در صورت آسیب شدید)
اگر بلوک سیلندر یا میللنگ آسیب دیده باشد، معمولاً تعویض موتور مقرون به صرفه تر است.
میتوان از موتورهای کارکرده سالم یا موتور بازسازی شده استفاده کرد.
پیشگیری از شاتون زدن در آینده
- روغن موتور را به موقع تعویض کنید (هر ۵۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ کیلومتر بسته به نوع روغن و خودرو).
- از روغن با کیفیت و گرید مناسب استفاده کنید.
- از گاز دادن های بی مورد و افزایش ناگهانی دور موتور خودداری کنید.
- در صورت شنیدن صداهای غیرعادی از موتور، بلافاصله به مکانیک مراجعه کنید.
شاتون زدن خودرو بدترین و مهلک‌ترین ایرادی است که شاید در ماشین شما هم رخ بدهد. اگر بعضی نشانه ها را جدی نگیرید و در مراقبت و نگهداری از ماشینتان درست عمل نکنید، احتمال شاتون زدن خودروی شما بسیار بالا خواهد رفت. اگر خودروی شما علائم شاتون زدن را دارد، بلافاصله آن را خاموش کنید و به یک مکانیک متخصص نشان دهید تا از آسیب های جدیتر جلوگیری شود.
در فروشگاه اینترنتی آقای سوپاپ خرید آسان لوازم خودرو با بهترین قیمت را تجربه کنید. جهت کسب اطلاعات بیشتر و ثبت سفارش با ما تماس حاصل نمایید.
